آسانسورهای دسترسی آتش‌نشان

۱-کلیات

استفاده از آسانسورهای عادی در هنگام آتش‌سوزی مجاز نیست، تمهیداتی که در این مقررات برای آسانسورهای دسترسی آتش‌نشان در نظر گرفته‌شده است امکان استفاده آتش‌نشانان در هنگام آتش‌سوزی از آسانسوری ویژه را فراهم می‌آورد تا ایشان بتوانند، جهت دسترسی به طبقات از آن استفاده نمایند و با سرعت بیشتری آتش را خاموش و امدادرسانی نمایند .

۲-هدف و دامنه کاربرد

این مقررات برای آسانسورهای دسترسی آتش‌نشان در ساختمان‌های جدید کاربرد دارد و در شرایط خاص هنگام آتش‌سوزی فقط برای استفاده آتش‌نشانان مورداستفاده قرار می‌گیرد و استفاده از آن بدون حضور مستقیم و اجازه آتش‌نشانان در زمان آتش‌سوزی، مجاز نیست.)این آسانسورها در شرایط عادی به فعالیت روزمره می‌پردازند و در زمان حریق احتمالی همچون تمامی آسانسورهای یک ساختمان از فعالیت خارج می‌شوند با این تفاوت که به‌واسطه تمهیداتی مشخص می‌توانند توسط فرمان آتش‌نشانان در زمان حریق دوباره شروع به فعالیت نمایند.( گواهی ایمنی و آتش نشانی ساختمان)

این مقررات برای موارد زیر کاربرد ندارد :

• بالابرهای هیدرولیکی دو یا چندطبقه
• آسانسورهای عادی
• آسانسورهایی که در ساختمان‌های موجود نصب می‌شوند.

۳- تعاریف

۱-۳ آسانسور دسترسی آتش‌نشان

آسانسور مخصوصی که در هنگام آتش‌سوزی در اختیار آتش‌نشانان قرار می‌گیرد تا پس از ارزیابی شرایط در صورت صلاحدید فرماندهان؛ نیروهای عملیاتی سازمان آتش‌نشانی، بتوانند با سرعت بیشتری به انجام عملیات اطفا آتش‌سوزی، نجات افراد حاضر در ساختمان و نقل‌وانتقال تجهیزات اطفا حریق بپردازند .

۲-۳ سوئیچ آسانسور دسترسی آتش‌نشان Fire Fighters lift switch

سوئیچی واقع در تراز تخلیه خروج ساختمان، در خارج از چاه آسانسور دسترسی آتش‌نشان، هست تا با استفاده از آن ارائه خدمات انحصاری برای آتش‌نشانان در زمان آتش‌سوزی فراهم شود .

۳-۳ لابی ایمن آسانسور دسترسی آتش‌نشان

محیط حفاظت‌شده‌ای که دسترسی ایمن به آسانسور دسترسی آتش‌نشان را در تمامی طبقات ساختمان تأمین می‌نماید.

۴-۳ طبقه تراز تخلیه

پایین‌ترین طبقه‌ای از بنا که حداقل ۵۰ در صد از بار تخلیه متصرفین از آن به معبر عمومی تخلیه می‌شود برای اطلاعات بیشتر به تعریف راه خروج در مبحث سوم مقررات ملی ساختمان مراجعه شود .

۵-۳ تراز دسترسی نیروی آتش‌نشان

ترازی که آتش‌نشانان از آن سطح امکان انجام عملیاتی امدادی را به‌واسطه ماشین‌های عملیاتی خود برای ساختمان دارند . این سطح می‌تواند با طبقه تراز تخلیه یکی بوده یا متفاوت از آن باشد .

۶-۳ دور بند چاه آسانسور دسترسی آتش‌نشان

چاه آسانسور دسترس آتش‌نشان باید مطابق با ضوابط مبحث سوم مقررات ملی ساختمان دور بند و دود بند باشد.

۷-۳ ارتفاع ساختمان (نحوه اندازه‌گیری)

ارتفاع ساختمان از پایین‌ترین سطح معبر دسترسی خودروهای آتش‌نشان تا کف بالاترین ) دورترین ( طبقه قابل‌بهره‌برداری ) تصرف ( اندازه‌گیری می‌شود . درصورتی‌که محل احداث ساختمان روی شیب باشد، ارتفاع از گذر واقع در پایین‌ترین قسمت شیب مجاور ساختمان محاسبه می‌گردد . نحوه اندازه‌گیری ارتفاع ساختمان در شکل شماره-۱ نشان‌داده‌شده است . درصورتی‌که ساختمان از چند مسیر دارای دسترسی باشد، ارتفاع ساختمان از پایین‌ترین سطح معبری اندازه‌گیری می‌شود که دسترسی خودروهای آتش‌نشان به ساختمان از آن میسر باشد

شکل شماره 1

۸-۳ ازاین‌پس در ویرایش این دستورالعمل ” آسانسور دسترسی آتش‌نشان ” در اختصار با نام” آسانسور” خوانده می‌شود.

الزامات آسانسور دسترسی آتش‌نشان

4 الزامات کلی:

اخذ تاییدیه آتش نشانی

۱-۴ تمامی تصرفات ساختمانی با ارتفاع بیش از ۴۰ متر باید به حداقل دو دستگاه آسانسور مجهز گردند . ابعاد آسانسور اول باید مطابق با بند ۴-۷  از این آیین‌نامه در نظر گرفته شود . همچنین ابعاد آسانسور دوم الزاماً به‌گونه‌ای باشد که حداقل قابلیت حمل یک صندلی چرخ‌دار را داشته باشد.

۲-۴ برای ساختمان‌هایی با ارتفاع بیش از ۴۰ متر، لابی ایمن آسانسور باید به شفت محافظت‌شده یکی از پلکان‌های خروج دسترسی مستقیم داشته باشد و مساحت آن حداقل ۱۴ مترمربع و عرض مفید آن حداقل ۲ متر و ۴۵ سانتیمتر باشد.

۳-۴ تمامی ساختمان‌هایی که تراز کف پائین‌ترین طبقه آنها منفی ۱۸ متر و یا عمیق‌تر است، حتی اگر تراز ارتفاع بلندترین طبقه آن کمتر از ۴۰ متر باشد. باید حداقل به یک دستگاه آسانسور، با قابلیت حمل برانکارد مجهز شوند.

تبصره: ابعاد لابی آسانسور در بند ۴-۳ درصورتی‌که ارتفاع آخرین طبقه ساختمان کمتر از ۴۰ متر باشد، می‌تواند تا حداقل ۷ مترمربع کاهش پیدا کند.

۴-۴ درب، سقف، کف، دیواره‌های لابی ایمن آسانسور باید حداقل ۶۰ دقیقه مقاومت در برابر آتش را داشته باشد، همچنین دکوراسیون و نازک‌کاری داخل فضای لابی ایمن باید از موادی ساخته شوند که ازنظر پیشروی شعله ضوابط مبحث سوم مقررات ملی ساختمان را رعایت نمایند.

۵-۴ در ساختمان‌هایی بیش از یک‌طبقه دارای تصرف درمانی، مراکز نگهداری سالمندان و معلولین باید حداقل یک دستگاه آسانسور، مطابق با بند ۴-۷ تعبیه  شود.

۶-۴ آسانسورها باید در تمام طبقات ساختمان توقف داشته باشند.

۷-۴ آسانسور باید:

• قابلیت حمل برانکارد را داشته باشد
• آسانسور باید دارای ظرفیت ۱۰۰۰ کیلوگرم باشد.
• حداقل ابعاد کابین باید به‌صورت مفید – ۲۱۰۰ در ۱۰۰۰ میلیمتر باشد.
• باتوجه‌به مبحث ۱۵ مقررات ملی ساختمان، حداقل عرض بازشوی در آسانسور باید ۹۰۰ – میلیمتر ‌باشد.

۸-۴ درصورتی‌که ارتفاع کابین آسانسور بیش از ۲۴۰۰ میلیمتر باشد تعبیه نردبان دائمی در داخل کابین آسانسور الزامی است. ارتفاع این نردبان باید هنگام استفاده با زاویه حدود ۷۵ درجه، تا یک متر بالاتر از سقف کابین امتداد بیابد.

۹-۴ اطراف سقف کابین باید با نرده‌های حفاظ‌دار با ارتفاع ۷۰۰ میلیمتر به‌جز سمت ورودی‌های کابین محصورشده باشد. اجرای ضوابط استانداردهای آسانسور در خصوص نرده حفاظ کابین الزامی است.

۱۰-۴  درهای کابین آسانسور، باید از نوع کشویی افقی خودکار باشند.

۱۱-۴ استفاده از آسانسور، هنگام آتش‌سوزی فقط توسط کارکنان آتش‌نشانی و با عملکرد مستقیم آنها مجاز است .

۱۲-۴ شفت آسانسور باید مطابق بند ۳-۹-۶ بحث سوم مقررات ملی ساختمان ویرایش سال ۱۳۹۵، در برابر دود محافظت شود.

۱۳-۴ لابی ایمن آسانسور باید تحت پوشش شبکه بارنده قرار بگیرد، همچنین تمهیدات لازم جهت جلوگیری از ورود آب تخلیه‌شده توسط شبکه بارنده به داخل چاه آسانسور باید فراهم شود.

۱۴-۴ در داخل لابی آسانسور جانمائی جعبه آتش‌نشانی متصل به یک لوله ایستاده کلاس ۴ الزامی است.

5 الزامات ساختمانی

۱-۵ آسانسور، باید با تمام ضوابط مندرج در مقررات ملی ساختمان و استانداردهای ملی مربوط به آسانسور مطابقت داشته باشد.

۲-۵ ابعاد چاه آسانسور، باید مطابق مبحث 13، ۱0،۱5،۱4 مقررات ملی ساختمان طراحی شود.

3-5 اگر آسانسوری غیر از آسانسور دسترس آتش‌نشان در چاه آسانسور آتش‌نشان وجود داشته باشد (در چاه‌های بدون دیوار جداکننده) تمام چاه مشترک باید الزامات مقاومت در برابر آتش چاه آسانسور دسترسی آتش‌نشان را برآورده نماید. این سطح از مقاومت در برابر آتش باید برای درها و جداره لابی مشترک نیز اعمال شود.

۴-۵ آسانسور، باید دارای منبع تأمین برق ثانویه باشد و بتواند در صورت بروز آتش و قطع برق اصلی ساختمان به‌صورت خودکار به این منبع وصل شود، کنترل دستی تغییر وضعیت از برق اصلی به منبع تغذیه ثانویه باید فقط توسط مقام مسئول آتش‌نشانی امکان‌پذیر باشد.

۵-۵ منبع تأمین برق ثانویه باید در مکان حفاظت‌شده در برابر آتش قرار داشته باشد و قادر به راه‌اندازی آسانسور تحت بار نامی آسانسور به مدت حداقل دو ساعت باشد.

۶ الزامات آسانسور:

آسانسور باید به‌گونه‌ای طراحی شود که مطابق شرایط زیر به‌درستی عمل نماید:

۱-۶ شستی‌های احضار و نمراتور طبقات باید به عملکرد خود هنگام بروز حریق به مدت دو ساعت در محدوده دمایی ۰ تا ۶۰ درجه سانتیگراد ادامه دهند، به‌طوری‌که آتش‌نشانان بتوانند موقعیتی که کابین در آن قرارگرفته را برای انجام عملیات نجات شناسایی کنند.

۲-۶ سایر اجزای برقی آسانسور، خارج از لابی ایمن، باید به‌گونه‌ای طراحی شود که در محدوده دمایی ۰ تا ۶۰ درجه سانتیگراد، به طور صحیح عمل نمایند.

۳-۶ کلید مخصوص آتش‌نشان به‌منظور دسترسی به آسانسور، باید در لابی ورودی اصلی ساختمان یا طبقه تراز تخلیه خروج تعبیه شود. این سوئیچ باید در محدوده افقی ۲ متر و در ارتفاع مابین ۱٫۸ متر تا ۲٫۱ متر بالاتر از سطح کف تعبیه گردد و با علائم تصویری مناسب علامت‌گذاری شود.

۴-۶ سوئیچ مخصوص آتش‌نشان باید به‌وسیله کلید مخصوص اضطراری عمل نماید. سوئیچ باید دوحالته باشد و به طور واضح اعداد ۰ و ۱ بر روی آن علامت‌گذاری گردد و در حالت ۱ باید دسترسی خدمات آتش‌نشانی وجود داشته باشد.

۵-۶ عملکرد سوئیچ مخصوص آتش‌نشانان نباید کلیدهای رویزیون، کلیدهای توقف یا عملکرد برق اضطراری را از مدار خارج کند.

۶-۶ آسانسور باید دارای یک سیستم ارتباطی در داخل ساختمانی و یا دستگاه مشابه برای برقراری ارتباط گفتاری دوطرفه، بین کابین و طبقه تراز تخلیه خروج باشد.

۷-۶ سیستم ارتباطی مابین کابین آسانسور و طبقه دسترسی به خدمات آتش‌نشانی، باید یک میکروفون و بلندگوی توکار باشد نه گوشی تلفن.

۸-۶ سیم‌کشی سیستم ارتباطی باید از داخل چاه آسانسور انجام بگیرد.

۹-۶ برای کابینه‌ای با ظرفیت اسمی ۱۰۰۰ کیلوگرم، الزاماً یک دریچه اضطراری با ابعاد ۰٫۵۰ متر در ۰٫۷۵ متر در سقف کابین تعبیه شود.

۱۰-۶ دریچه اضطراری کابین آسانسور باید با استانداردهای ملی ۱-۶۳۰۳  و ۲-۶۳۰۳ مطابقت داشته باشد.

۱۱-۶ دسترسی به داخل کابین از طریق دریچه اضطراری نباید توسط یک شیء ثابت و یا وسایل روشنایی داخل کابین مسدود گردد. در صورت وجود سقف کاذب داخل کابین، باید بتوان بدون نیاز به ابزار خاص به‌راحتی آن را باز و بسته نمود.

۱۲-۶ تجهیزات برقی داخل چاه (به‌جز سیستم محرکه) و روی کابین آسانسورهای دسترس آتش‌نشانی، واقع در ۱ متری هر دیوار دارای درب بازشو آسانسور باید حداقل دارای درجه حفاظت IPX3 بوده و در برابر چکیده شدن آب محافظت‌شده باشند.

۱۳-۶ هرگونه تجهیزات الکتریکی واقع در پایین‌تر از ارتفاع ۱ متری کف چاهک آسانسور باید دارای درجه حفاظت IP67 باشند. پریز و پایین‌ترین چراغ روشنایی چاه نیز باید در فاصله ۰٫۵ متر بالاتر از تراز آب ذکرشده دربند ۳-۱۴ قرار گیرد.

۱۴-۶ تجهیزات فضاهای ماشین‌آلات خارج از چاه و چاهک آسانسور باید در برابر خرابی ناشی از آب محافظت شوند.

۱۴-۶ باید وسیله مناسبی در چاهک آسانسور تعبیه شود تا اطمینان حاصل گردد که آب از سطح ضربه‌گیر کابین در فشرده‌ترین حالت بالاتر نمی‌آید.

۱۵-۶ باید روش‌های مناسبی برای جلوگیری از رسیدن سطح آب در چاهک به تجهیزاتی که می‌توانند منجر به بروز اشکال در عملکرد آسانسور فراهم گردد.

۱۷-۶ استفاده از چاه آسانسورها به‌عنوان کانال بالارو برای هر نوع مداری جز مدارهای مربوط به خود آسانسور ممنوع است. تبصره: مگر آنکه کانال عبور این‌گونه مدارها با دیواری که حداقل ضخامت آن به‌اندازه عرض یک آجر (۲۰ –سانتیمتر) یا معادل آن از بتن باشد، از چاه آسانسور مجزا شده باشد.

۱۸-۶ تمامی ارتفاع چاه آسانسور درزمانی که عملیات امداد و نجات در جریان است باید دارای حداقل ۱۱ لوکس روشنایی باشد.

۱۹-۶ مدار تغذیه سیستم روشنایی موتورخانه، روشنایی چاه، پریزهای برق باید طوری در مدار قرار گیرند که در صورت قطع مدار تغذیه آسانسور به‌منظور تعمیرات احتمالی و موارد دیگر، مدار تغذیه آنها برقرار بماند.

۲۰-۶ مدار تغذیه برق آسانسور باید مستقل از سایر مدارات مجموعه باشد.

۲۱-۶ آسانسور به سیستم اتصال زمین حفاظتی (ارتینگ) مناسب متصل گردد.

۲۲-۶ همبندی جهت هم‌پتانسیل کردن آسانسور باید مطابق با مبحث سیزدهم مقررات ملی ساختمان (آخرین ویرایش) انجام گردد.

۲۳-۶ تمامی کابل‌های تغذیه به‌کاررفته در آسانسور و چاه آسانسور، باید دارای تأییدیه آتش نشانی استاندارد مقاومت در برابر حریق به میزان حداقل ۹۰ دقیقه، در برابر دمای ۶۵۰ درجه باشند.

۷ رفتار آسانسور هنگام حریق

حرکت آسانسور پس از دریافت سیگنال دستی یا خودکار آتش باید بر اساس استانداردهای مربوط EN 81-72,73 , باشد. به طور خلاصه اولویت فراخوانی آسانسور به شرح زیر می‌باشد.

الف) تمامی کنترل‌های فراخوان طبقات و داخل کابین آسانسور باید غیرفعال شده و تمامی احضارهای ثبت‌شده باید کنسل گردد.

ب) کلید باز شدن درب آسانسور و زنگ اضطراری باید در مدار باقی بماند.

پ) آسانسور هنگام عملکرد در نقش آسانسور دسترس آتش‌نشان باید مستقل از سایر آسانسورها عمل نماید.

ج) در زمان رسیدن به طبقه تراز تخلیه خروج، آسانسور باید در آنجا متوقف گردد و درب کابین به‌منظور خروج احتمالی افراد حاضر در آن بازبماند.

چ) آسانسور درصورتی‌که در جهت رسیدن به طبقه تراز تخلیه خروج در حرکت است باید بدون توقف به آن طبقه رفته و با درباز متوقف شود، درصورتی‌که هنگام دریافت سیگنال آتش در جهت خلاف رسیدن به طبقه تراز تخلیه خروج در حرکت باشد باید در نزدیک‌ترین طبقه بدون باز شدن در توقف نموده و پس از تغییر جهت‌دادن به سمت تراز طبقه دسترسی آتش‌نشانان حرکت نماید.

ه) روشنایی چاه و اتاق ماشین‌آلات باید به طور خودکار پس از حرکت آسانسور تأمین شود.

8 ساختمان‌های موجود:

آسانسورهای ساختمان های موجود در صورت داشتن ضوابط طراحی کابین )نظیر ابعاد، دریچهها و …(، همچنین ضوابط ملاک عمل موجود در این آئیننامه با رعایت شرایط زیر قادر به فعالیت تحت عنوان آسانسور دسترسی آتشنشان هستند.

1.  رعایت دوربندی و دودبندی چاله و کابین آسانسور دسترس آتش‌نشان مطابق با ضوابط این آیین‌نامه الزامی است.

2. مقاوم‌سازی ساختار شفت آسانسور دسترس آتش‌نشان مطابق با ضوابط این آیین‌نامه الزامی است.

3.  قراردادن سیم‌ها در داخل داکت مقاوم در برابر حریق )محافظت‌شده( مطابق با ضوابط این آیین‌نامه الزامی است.

4. تأمین روشنایی کابین آسانسور دسترس آتش‌نشان مطابق با ضوابط این آیین‌نامه الزامی است.

5. نصب بورد مخصوص که بتواند در زمان وقوع حریق آسانسور دسترس آتش‌نشان را از دسترس نیروهای عادی خارج کرده و در اختیار نیروهای عملیاتی سازمان آتش‌نشانی قراردهد.

6. جانمائی شفت آسانسور در داخل چاه آسانسور دسترس آتش‌نشان مطابق با ضابطه بند ۱۲-۴  این آیین‌نامه الزامی است.

7.  رعایت کلیه ضوابط مربوط به طراحی اتاق آسانسور و چاه آسانسور مطابق با این آیین‌نامه الزامی است.

پیوست 1

طرح جانمایی عمومی برای آسانسورهای آتش‌نشانی

طرح‌های زیر به‌عنوان نمونه بوده و سایر طرح‌های ساختمانی نیز امکان‌پذیر است.

شکل ۲: طرح‌های جانمایی از یک آسانسور دسترس آتش‌نشانان منفرد و لابی ایمن

راهنما:

۱- لابی ایمن

2- آسانسور دسترسی آتش‌نشان

شکل ۳: طرح جانمایی آسانسور دسترس آتش‌نشانان در چاه مشترک

راهنما:

۱- لابی ایمن

2- آسانسور دسترسی آتش نشان

۳- آسانسور معمولی

4- دیوار جداکننده مقاوم در برابر آتش

پیوست 2

حفاظت چاه آسانسور در برابر آب

شکل ۴: محافظت تجهيزات الکتريکي در برابر آب

راهنما:

۱- کابین آسانسور دسترس آتش‌نشانان

۲ – طبقه وقوع آتش

۳- پل

۴- نشت آب از کف طبقه وقوع آتش

۶- ناحیه محافظت‌شده در برابر آب در چاه و کابین آسانسور

7- حداکثر سطح نشت آب در چاهک

منابع:

• مقررات ملی ساختمان –مبحث سوم
• مقررات ملی ساختمان – مبحث پانزدهم
• استاندارد اروپائی EN11– 72 و EN11-73
• نظرات کارشناسی سازمان آتش‌نشانی و خدمات ایمنی شهرداری تهران