ضوابط ملاک عمل سیستم های کشف و اعلام حریق (قسمت اول)

مقدمه

فرصت طلائی در کنترل آتش‌سوزی از نمودار توسعه حریق قابل‌درک است و نمایانگر این واقعیت است که دربند کشیدن دیو آتش بی‌احتیاطی فقط در صورت کشف آن در دقایق آغازین فروافتادن در جان و مال میسر است، چرا که بسته به نوع حریق پس از مدت کوتاهی توسعه آتش از کنترل خارج شده و از این به بعد هدف نهایتاً کاهش میزان خسارت، جلوگیری از سرایت آتش به تصرفات مجاور می‌باشد.

 

 

نمودار (۱) قبل منحنی رشد حریق و گذر از مراحل مختلف تا رسیدن به حداکثر قدرت تخریب، بیشینه زمان‌های مجاز برای کشف و اعلام حریق را نمایش می‌دهد. حداکثر زمان مورد (tcr to tdo) و زمان کشف آتش تا شروع خاموش‌کردن آتش، (tdo) خاموش‌کردن آتش (tcr) برابر با 1055 کیلووات بسته به نوع سوخت متفاوت بوده و طبق نمودار زیر بسته به Q نیاز آتش برای رسیدن به قدرت آزادسازی حرارت نوع ماده سوختی زمان رشد آن از چند ده ثانیه تا نهایتاً ۱۰ دقیقه متفاوت می‌باشد. حال با درنظرگرفتن زمان موردنیاز برای رسیدن نیروهای امدادی به محل و شروع عملیات اطفای حریق، اهمیت وجود سیستم‌های کشف و اعلام آتش‌سوزی آماده‌به‌کار کاملاً محسوس و تأثیر آن در کنار آموزش رفتار در شرایط اضطراری، وجود تجهیزات خاموش‌کننده و مهارت استفاده آنها برای افراد حاضر در محل، ضرورتی غیرقابل‌انکار است.

 

 

محدوده و کاربرد

محدوده اجرای ضوابط پیشرو شامل تمامی مناطق تحت پوشش شهرداری تهران می‌باشد.

کاربرد ضوابط برای طراحی نصب، راه‌اندازی و نگهداری سیستم‌های اعلام حریق در تمامی گروه‌های ساختمانی نام‌برده‌شده در مبحث سوم مقررات ملی ساختمان ویرایش ۱۳۹۵ می‌باشد.

این ضوابط شامل سه گروه دستورالعمل به شرح زیر می‌باشد:

۱- الزامات عمومی طراحی

۲- الزامات بر اساس استاندارد NFPA

۳- الزامات بر اساس استاندارد BS

 

لذا ضروری است کلیه استفاده‌کنندگان از این ضوابط، تمامی الزامات گروه یک را رعایت و بین الزامات گروه ۲ و ۳ , یکی را انتخاب و تا انتهای پروژه بر اساس آن عمل نمایند. بدیهی است استفاده از دستورالعمل‌های هر دو گروه ۲ و ۳ به طور هم‌زمان جهت یک پروژه مجاز نمی‌باشد.

همچنین در پاره‌ای مواقع به تشخیص سازمان آتش‌نشانی و در راستای ایجاد هماهنگی هرچه بیشتر در طراحی‌ها، اعداد ارائه شده در یکی از دو استاندارد، به‌عنوان معیار برای تمامی طراحی‌ها در بخش الزامات عمومی طراحی منظور گردیده است.

 

یکاها و فرمول‌ها

یکاها سنجش و فرمول‌های مورداستفاده در این آیین‌نامه دستگاه بین‌المللی یکاها SI  می‌باشد.

توضیح: به دلیل نگارش متن استاندارد NFPA72 بر اساس یکاها US و ضرورت تبدیل یکاها به SI , دقت تمامی اعداد تا یک رقم اعشار در نظر گرفته شده است.

 

مبانی و منابع

مبنای متن حاضر دربردارنده نقطه‌نظرات سازمان آتش‌نشانی و خدمات ایمنی شهر تهران به‌عنوان مقام دارای صلاحیت قانونی و با بهره‌گیری از منابع زیر تدوین گردیده است:

– مبحث سوم مقررات ملی ساختمان ویرایش سال ۱۳۹۵

– مبحث سیزده مقررات ملی ساختمان ویرایش سال ۱۳۹۵

– مبحث بیست و یکم مقررات ملی ساختمان ویرایش سال ۱۳۹۵

– استاندارد NFPA72

– استاندارد BS5839-۱

– استاندارد NFPA170

– استاندارد NFPA101

 

تعاریف

 

۱ . عمومی

آیین‌نامه(ضابطه) (Code)

دستورالعمل یا استانداردی که رعایت آن توسط مقام دارای صلاحیت قانونی الزام گردیده است.

 

استاندارد (Standard)

متن حاوی قوانین و مقررات برای تعیین کیفیت و مشخصات مطلوب یک کالا یا خدمات را استاندارد می‌گویند.

 

بهره‌بردار (user)

استفاده‌کننده نهایی کالا، سیستم، خدمات یا ترکیبی از آنها را بهره‌بردار می‌گویند.

 

پلنوم (Plenum)

فضای بالای سقف کاذب و زیر کف کاذب که به‌عنوان بخشی از مسیر گردش هوا در سیستم هوارسان ساختمان استفاده می‌گردد.

 

تأییدشده (Approved)

تجهیزات و خدماتی که مطابقت آن با استاندارد مربوطه، توسط آزمایشگاه یا مؤسسه مورد تأیید مقام دارای صلاحیت قانونی، بررسی و اعلام شده است.

 

ساختمان بلندمرتبه

ساختمانی که ارتفاع بالاترین کف طبقه قابل‌بهره‌برداری آن از تراز متوسط زمین معبر مجاور، بیش از ۲۳ متر باشد.

 

ساختمان‌های عمیق

ساختمان دارای کف با عمق بیش از ۹ متر از تراز تخلیه

 

طراح (Designer)

شخص حقیقی یا حقوقی که صلاحیت وی توسط مقام دارای صلاحیت قانونی تأیید شده و طراحی سیستم اعلام حریق تحت مسئولیت وی انجام می‌گردد.

 

لیست شده (Listed)

تجهیزات، مصالح و یا خدمات مشمول در فهرست منتشر شده توسط مقام دارای صلاحیت قانونی مورد ارزیابی (شامل آزمون و ارزیابی مصالح و یا تولید تجهیزات و ارزیابی خدمات به‌صورت دوره‌ای) قرار می‌گیرند و این فهرست بیانگر این موضوع است که تجهیزات، مصالح و خدمات، مطابق با مقررات، دستورالعمل‌ها، استانداردها و معیارهای فنی مصوب (approved) بوده و مناسب‌بودن آنها برای هدف مشخصی تأیید شده باشند. در این دستورالعمل، منظور از فهرست شده، تجهیزات و مصالحی هستند که توسط موسسه‌های معتبر و مورد تأیید سازمان آتش‌نشانی تهران شامل سازمان ملی استاندارد ایران، مرکز تحقیقات وزارت راه و شهرسازی، UL ,ULC ,Vds ,Applus FM ,LPCB و غیره مورد آزمایش قرار گرفته و عملکرد صحیح آنها از طریق بررسی اسناد فنی رسمی، جهت به‌کاربردن در سیستم‌های ایمنی و آتش‌نشانی مورد تأیید قرار گرفته و در پرتال اینترنتی سازمان منتشر شده باشد.

 

مساحت زیربنا

مجموع مساحت ناخالص ساخت کل ساختمان شامل تمامی طبقات و قسمت‌ها.

 

مقام دارای صلاحیت قانونی (Authority having jurisdiction) A.H.J

سازمان یا ارگانی که اجرای آیین‌نامه، استاندارد، تأیید تجهیزات و خدمات، تحت‌نظر آن انجام می‌گیرد.

توضیح: مقام دارای صلاحیت قانونی در زمینه سیستم‌های اعلام حریق در محدوده شهر تهران، سازمان آتش‌نشانی و خدمات ایمنی شهرداری تهران می‌باشد.

 

نصاب (Installer)

شخص حقیقی یا حقوقی مسئول اجرای طرح و حصول اطمینان از صحت عملکرد سیستم می‌باشد.

 

نصب (Installing)

به‌طورکلی به فرایند اجرای طرح، نصب تجهیزات و راه‌اندازی سیستم در محل پروژه، نصب اطلاق می‌گردد.

 

نقشه چون ساخت (As built plan)

نقشه کار انجام شده نهایی با درنظرگرفتن کلیه تغییرات نسبت به نقشه‌های اولیه.

 

۲. تخصصی

 

آشکارساز حریق (Fire detector)

تجهیزی با توانایی کشف حداقل یک اثر از آثار فیزیکی یا شیمیایی حریق، آشکارساز حریق می‌باشد.

 

آشکارساز نقطه‌ای (Point detector)

آشکارساز با قابلیت کشف حریق در سطح مشخصی از اتاق نسبت به محل جانمایی شده.

از جمله آشکارسازهای نقطه‌ای می‌توان به آشکارسازهای دودی نقطه‌ای، حرارتی نقطه‌ای و شعله اشاره کرد.

 

آشکارساز خطی (Linear detector)

آشکارساز با قابلیت تحت پوشش قراردادن عرض مشخصی از اتاق در یک خط طولی.

آشکارساز دودی خطی، آشکارساز حرارتی خطی، از جمله آشکارسازهای خطی هستند.

 

آشکارساز دودی (Smoke detector)

آشکارساز حریق با قابلیت تشخیص ذرات قابل‌مشاهده و غیرقابل‌مشاهده حاصل از سوختن.

 

آشکارساز دودی نوری (Optical smoke detector)

آشکارسازی ذرات دود در اثر تغییر شدت پرتو نور ارسالی از فرستنده به گیرنده به علت وجود ذرات دود در مسیر حرکت پرتو نوری ما بین فرستنده و گیرنده (Photoelectric Light Obscuration Smoke Detection) یا در اثر انحراف نور توسط ذرات دود (Photoelectric Light-Scattering Smoke Detection) , می‌باشد.

 

آشکارساز دودی یونیزه (Ionization smoke detector)

آشکارسازی دود با استفاده از چشمه ساده مواد رادیواکتیو به‌منظور یونیزاسیون هوای حدفاصل دو الکترود و سنجش میزان تغییرات جریان الکتریکی، حاصل از وجود ذرات دود موجود در هوای یونیزه شده.

 

آشکارساز حرارتی (Heat detector)

آشکارساز حریق با قابلیت تشخیص افزایش دما از مقدار مشخص یا مقدار افزایش دما در واحد زمان یا ترکیبی از هر دو.

 

آشکارساز حرارتی دما ثابت (Fix temperature heat detector)

آشکارساز حرارت حساس به افزایش دما از مقدار تعیین شده.

 

آشکارساز حرارتی افزایشی (Rate of rise heat detector)

آشکارساز حرارت حساس به مقدار افزایش دما در بازه زمان.

 

آشکارساز حرارتی خطی (کابلی) (Linear heat detector)

آشکارساز حرارت به شکل کابل حساس به حرارت که می‌تواند از کابل حامل جریان الکتریسیته یا کابل نوری باشد.

 

آشکارساز شعله (Flame detector)

آشکارساز حریق با قابلیت تشخیص طیف‌های خاصی از انرژی تابشی حاصل از شعله.

 

آشکارساز ترکیبی (Multi sensor detector)

آشکارساز حریق دارای چند حسگر از یک نوع یا انواع مختلف.

توضیح: به‌عنوان‌مثال آشکارساز ترکیبی دود و حرارت.

 

آشکارساز گاز (Gas detector)

آشکارساز با قابلیت تشخیص نشت گازها و بخارات قابل‌اشتعال، انفجار و سمی

 

آشکارساز گاز حریق (Fire gas detector)

آشکارساز حریق با قابلیت تشخیص گازهای حاصل از سوختن نظیر مونواکسید کربن.

 

آشکارساز دودی خطی(پرتویی) (Beam smoke detector or projected beam smoke detector)

آشکارساز دود نوری با قابلیت تحت پوشش قراردادن محیط به‌صورت طولی شامل دو بخش جداگانه فرستنده و گیرنده و یا به‌صورت فرستنده و گیرنده در یک محفظه و بازتابند.

توضیح: از جمله کاربردهای این نوع از آشکارساز در سالن‌هایی با ابعاد بزرگ و همچنین مکان‌های مرتفع می‌باشد.

 

آشکارساز کانالی (Duct detector)

آشکارساز با قابلیت تشخیص دود راه‌یافته به کانال‌های سیستم هوارسان.

 

آشکارساز نمونه‌بردار هوا (Air sampling detector- aspirating detector)

تشخیص دود حاصل از حریق با استفاده از بررسی نمونه هوای برداشت شده از محیط توسط لوله‌های نمونه‌بردار

توضیح: در این‌گونه آشکارسازها هوای مکیده شده توسط لوله‌ها در محفظه داخل آشکارساز جمع شده و توسط آشکارساز دودی نقطه‌ای نوری مادون‌قرمز یا لیزری تعبیه شده سنجش می‌گردد.

 

آدرس‌پذیر (Addressable)

تجهیزات تشخیص و اعلام حریق دارای آدرس منحصربه‌فرد به‌منظور اعلام وضعیت یا اجرای فرامین مرکز کنترل

 

آدرس‌پذیر هوشمند (Intelligent addressable)

سیستم اعلام حریقی که دارای حداقل دو سنسور و امکان تعریف الگوریتم‌های ریاضی و منطقی، برای تولید سیگنال خروجی (اعم از خطا، هشداردهنده حریق، صدور فرمان به تجهیزات جانبی و…) را داشته باشد.

 

ایزولاتور (Isolator)

تجهیز مورداستفاده برای محافظت از سیستم اعلام حریق در زمان بروز اتصال کوتاه در مدارها و تجهیزات.

توضیح: ایزولاتورها به دو صورت مستقل و یا تعبیه شده در داخل تجهیزات موجود می‌باشد.

 

اعلام حریق خودکار (Automatic fire alarm system)

سیستم کشف و اعلام حریق با قابلیت کشف و اعلام حریق به‌صورت خودکار.

 

اعلام حریق دستی (Manual fire alarm system)

سیستم کشف و اعلام حریق به‌وسیله تجهیزاتی نظیر شستی دستی و توسط افراد حاضر در محل

 

اعلام حریق یکپارچه (Integrated fire alarm system)

سیستم‌های اعلام حریق با قابلیت کنترل سیستم‌هایی نظیر آسانسور، اگزوز فن، هوارسان، درب خروج اضطراری، به‌منظور اجرای سناریوی حریق از پیش تعیین شده در زمان وقوع حریق.

 

ایراد (Fault – trouble)

ایراد در مدارها و تجهیزات سیستم اعلام حریق

 

ارتفاع سقف (Ceiling height)

فاصله کف تمام شده تا سقف )بالای تیر و بیم سقفی(.

 

ارتفاع بیم سقف (Beam height)

فاصله زیر تا بالای بیم سقف.

 

برنامه تخلیه اضطراری (Emergency evacuation plan)

سناریوی از پیش تعریف شده جهت تخلیه افراد در شرایط آتش‌سوزی به‌منظور کاهش حداکثری خسارات جانی و مالی که در ساختمان‌های دارای سیستم اعلام حریق، تمام یا بخشی از آن می‌تواند توسط سیستم اعلام حریق اجرا گردد.

 

بقای مسیر (Pathway survivability)

تدابیر در نظر گرفته شده جهت حفظ کارایی مسیرهای عبور کابل مورداستفاده و موردنیاز در شرایط اضطراری ساختمان

 

تخلیه چندمرحله‌ای (Phased evacuation)

اجرای سناریوی تخلیه افراد در شرایط اضطراری در چند مرحله با اولویت‌بخشی به افراد در معرض خطر بالاتر

 

تجهیزات آغازگر (Initiating device)

به‌طورکلی به تجهیزاتی نظیر آشکارساز دودی، شستی دستی، سویچ نظارت و نظایر آن اطلاق می‌گردد که در سیستم اعلام حریق به‌منظور اعلام تغییر به وضعیت مرکز کنترل از حالت عادی به غیرعادی کاربرد دارند.

 

تجهیزات آغازگر آنالوگ (Analog initiating device)

تجهیزات با قابلیت پردازش اطلاعات حاصل از وضعیت محیط به‌منظور ارائه تصویری بیش از دو وضعیت عادی و حریق، شامل انواع ساده‌تر با قابلیت ارائه مقادیر حدفاصل وضعیت عادی و حریق و انواع پیچیده‌تر با قابلیت بررسی و مقایسه سرعت افزایش مقادیر و شیب منحنی تغییرات با اطلاعات موجود در حافظه و باهدف پرهیز حداکثری از اعلام حریق‌های کاذب در مقایسه با تجهیزات دو وضعیتی.

 

تجهیزات آغازگر متعارف یا دو وضعیتی (Conventional initiating device)

تجهیزات با قابلیت تشخیص دو وضعیت شامل وضعیت عادی و وضعیت حریق.

 

تجهیزات نظارتی(پایش) (Supervisory devices)

تجهیزات مورداستفاده جهت ایجاد امکان نظارت بر وضعیت سایر سیستم‌های حفاظت در برابر حریق نظیر شیرآلات اطفای حریق خودکار، منابع آب آتش‌نشانی با سیستم اعلام حریق به‌منظور اطلاع از وضعیت و حصول اطمینان از آماده‌به‌کار بودن دائمی آنها.

 

چراغ نمایشگر (Remote indicator)

چراغ نمایشگر مرتبط با آشکارساز برای نمایش وضعیت حریق در نقطه‌ای خارج از محل نصب آشکارساز می‌باشد.

 

حفاظت در برابر نفوذ (Ingress protection-IP) بر اساس استاندارد IEC

میزان محفوظ‌بودن لوازم مکانیکی و الکتریکی در برابر نفوذ گردوغبار، تماس و آب از نظر حفاظت در برابر نفوذ می‌باشد که درجه‌بندی آن معمولاً به‌صورت دو حرف IP مخفف Ingress protection به معنای حفاظت در برابر نفوذ و یک عدد دورقمی (و گاهی ارقام بیشتر) به دنبال آن، نشان‌داده‌شده که هر عدد نشانگر سطحی از حفاظت به شرح زیر می‌باشد.

حرف اول بعد از IP نشانگر میزان حفاظت تجهیز در برابر نفوذ جامدات به درون آن می‌باشد که طبق جدول زیر دسته‌بندی می‌گردد:

 

 

حرف دوم بعد از IP نشانگر میزان حفاظت تجهیز در برابر نفوذ مایعات می‌باشد که طبق جدول زیر می‌باشد.

 

 

حفاظت در برابر انفجار (Explosion protection) بر اساس استاندارد IEC طبقه‌بندی مناطق خطر حاوی گازها به سه ZONE به شرح زیر انجام می‌گردد:

 

۱ . ZONE 0

فضایی که در آن به طور دائم یا برای مدت‌زمان طولانی (بیش‌تر از ۱۰۰۰ ساعت در سال) مخلوطی از گازهای قابل‌انفجار وجود داشته باشد.

۲ . ZONE ۱

فضایی که ممکن است در شرایط عادی در آن (بین ۱۰ تا ۱۰۰۰ ساعت در سال) مخلوطی از گازهای قابل‌انفجار به وجود آید.

۳ . ZONE2

فضایی که احتمال به‌وجودآمدن جو دارای گازهای قابل‌انفجار در آن محتمل نبوده و یا احتمال آن اندک (مابین ۱ – ۱۰ ساعت در یک سال) باشد.

 

طبقه‌بندی مناطق خطر، حاوی فیبرها و غبارات آتش‌گیر به سه ZONE به شرح زیر انجام می‌گردد:

۱ . ZONE ۲۰

فضایی که در آن در شرایط عادی به طور دائم غبارات قابل‌انفجار با مقدار و غلظت کافی جهت انفجار و اشتعال در هنگام ترکیب با هوا وجود داشته باشد

۲ . ZONE ۲۱

فضایی که در آن ممکن است در شرایط عادی غبارات قابل‌انفجار با مقدار و غلظت کافی جهت انفجار و اشتعال در هنگام ترکیب با هوا وجود داشته باشد.

۳ . ZONE 22

فضایی که به‌ندرت در شرایط عادی احتمال تشکیل غبارات قابل‌انفجار با مقدار و غلظت کافی جهت انفجار و اشتعال در هنگام ترکیب با هوا وجود داشته باشد.

 

خاموش‌کننده خودکار (Automatic fire extinguishing system)

سیستم‌های اطفای حریق با قابلیت کارکرد به‌صورت خودکار نظیر سیستم‌های آب افشان و اطفای حریق خودکار با استفاده از گاز.

 

درگاه رابط (Interface)

تجهیزاتی مورداستفاده جهت ایجاد ارتباط ما بین تجهیزات و سیستم‌های نیازمند به کارکرد هماهنگ با سیستم مرکزی اعلام حریق.

توضیح: از جمله کاربردهای درگاه‌های رابط، ایجاد ارتباط ما بین تجهیزات اعلام حریق متعارف با سیستم آدرس‌پذیر می‌باشد.

توضیح: درگاه‌های رابط در انواع مختلف جهت دریافت اطلاعات ورودی، ارسال فرمان‌های خروجی و همچنین دارای هر دو کاربرد به طور هم‌زمان و در انواع دارای یک درگاه یا بیشتر در دسترس می‌باشد.

 

دیاگرام تک‌خطی

نمایش تجهیزات و چگونگی ارتباطات و مدارهای سیستم کشف و اعلام حریق و سایر تجهیزات و سیستم‌های مرتبط در کلیه سطوح و طبقات.

 

سیگنال نظارت (Supervisory signal)

سیگنال ارسالی به مرکز کنترل توسط تجهیزات نظارتی به‌منظور اعلام وضعیت غیرعادی تجهیزات و سیستم‌های مرتبط با سیستم اعلام حریق.

 

سیگنال خطا (نقص، خرابی، قطع برق و…) (Fault signal – trouble signal)

سیگنال ارسالی به مرکز کنترل با مفهوم وجود اشکال در مدارها یا تجهیزات

 

سرویس و نگهداری (Maintenance)

انجام بازرسی، تست، تعمیرات، سرویس دوره‌ای و مقطعی سیستم اعلام حریق به‌منظور حصول اطمینان از آماده‌به‌کار بودن دائمی آن.

 

(Beam construction) سازه بیم

NFPA72

سقف دارای بیم با عمق بیش از 0,۱ متر تا سقف اصلی و دارای فاصله بیش از 0,9 متری مرکز بیم‌ها از یکدیگر.

 

BS5839

سقف دارای بیم با ارتفاع بیش از ۱۰ درصد ارتفاع کف تا سقف.

توضیح: تعاریف ذکر شده جهت سازه بیم صرفاً نشانگر سازه‌هایی است که از نظر استاندارد نیازمند تدابیر ویژه می‌باشد لذا ممکن است با تعریف عمومی سازه بیم متفاوت باشد.

 

(Sloping ceiling) سقف شیب‌دار

(NFPA72) سقف با نسبت شیب بیش از ۱ به ۸

توضیح: افزایش ارتفاع به میزان بیش از یک واحد در ازای افزایش طول به میزان ۸ واحد

 

(Sloping peaked type ceiling) سقف دو سمت شیب

سقف شیب‌دار دارای اضلاع شیب‌دار در دو سمت قله

 

سقف یک سمت شیب (Sloping shed type ceiling)

سقف شیب‌دار دارای یک ضلع شیب‌دار تا قله

 

 

سقف و کف کاذب (False ceiling and false floor)

هر گونه فضای جدا شده توسط مصالح ساختمانی از سقف اصلی را سقف کاذب و از کف اصلی را کف کاذب می‌نامیم.

 

سناریوی علت و معلول (Cause and effect scenario)

برنامه‌ای که طبق آن کلیه تجهیزات سیستم اعلام حریق و همچنین سیستم‌های جنبی مرتبط، به‌صورت منطقی (Logical) با یکدیگر مرتبط بوده و در کل اجرای سناریوی علت و معلول برابر با اجرای بخشی از سناریوی شرایط اضطراری ساختمان می‌باشد که بر عهده سیستم اعلام حریق می‌باشد.

 

سیستم اعلام حریق (Fire alarm system)

به مجموعه تجهیزات شامل آشکارسازها، هشدارها، درگاه‌های ارتباطی، مراکز کنترل و تکرارکننده و سایر تجهیزاتی که به‌نوعی جهت آشکارسازی و هشدار حریق و اجرای سناریوی علت و معلول کاربرد دارند سیستم اعلام حریق گفته می‌شود.

قطعات اصلی سیستم اعلام حریق شامل موارد زیر می‌باشد:

– مرکز کنترل و نمایشگر

– آشکارسازها

– شستی دستی

– درگاه‌ها

– هشدار صوتی و نوری

– ایزولاتور

 

سیستم بارنده (اسپرینکلر)

سیستمی متشکل از شبکه لوله‌کشی که مطابق با استانداردهای مهندسی محافظت در برابر آتش طراحی شده و شامل بارنده

(اسپرینکلر) منبع تأمین آب، شیر کنترل، هشداردهنده جریان آب و شیر تخلیه می‌باشد که می‌تواند توسط حرارت حاصل از آتش‌سوزی فعال شده و آب را بر روی آتش تخلیه کند.

 

سیستم تکرار هشدار (Positive alarm sequence)

سیستم کنترل خودکار فرایند هشدار حریق که در آغاز پس از تشخیص حریق، توسط کاربر سیستم فعال و مراحل آن توسط مرکز کنترل و متناسب با فعالیت‌های انجام شده توسط کاربر ادامه می‌یابد. کاربرد سیستم مذکور به این شرح است که ابتدا هشدارهای حریق در محدوده حضور کاربر فعال می‌گردد و پس از آن در صورت فشرده‌شدن کلید قطع هشدار توسط کاربر در بازه زمانی مشخص، سیستم وارد مرحله انتظار می‌گردد. در این مرحله شرایط حریق توسط کاربر بررسی و در صورت وقوع حریق، سناریوی تخلیه طبق برنامه از پیش تعیین شده انجام خواهد شد. در غیر این صورت کلید راه‌اندازی مجدد (Reset) توسط کاربر فشرده و سیستم به حالت کارکرد عادی باز می‌گردد.

 

شدت صدا (Sound pressure)

قدرت صدای قابل اندازه‌گیری در محیط بوده و واحد سنجش آن به طور عمومی دسی‌بل (dB) می‌باشد که واحدی لگاریتمی بر مبنای ۱۰ است، به این معنی که تغییرات اندک در مقدار آن باعث تغییرات بزرگ در شدت صدا می‌گردد.

اگر تأثیر شدت صدا با درنظرگرفتن تأثیر فرکانس آن بر سیستم شنوایی انسان وزن گذاری گردد واحد آن dB-A بوده و واحد مورداستفاده در اندازه‌گیری شدت صدای تولید شده در هشدارهای صوتی می‌باشد.

به طور مثال ۱۰۰ دسی‌بل صدا در فرکانس ۱۰۰ هرتز، با شدت ۸۰ دسی‌بل در فرکانس ۱۰۰۰ هرتز احساس می‌گردد.

 

شستی دستی (Manual call point)

تجهیزی برای اعلام حریق به‌صورت دستی در هنگام کشف آتش‌سوزی توسط انسان

 

صدای متوسط محیط (Normal sound level)

متوسط شدت اصواتی که به‌صورت دائم در محیط وجود دارد.

 

طراحی تجویزی (Prescriptive design)

طراحی سیستم اعلام حریق با پیروی دقیق از مقادیر ارائه شده در آیین‌نامه‌ها و ضوابط.

 

طراحی عملکردی (کارا محور) (Performance base design)

طراحی سیستم اعلام حریق با استفاده از تحلیل، محاسبات و شبیه‌سازی شرایط حریق مطابق اصول علمی و مهندسی

 

مسیر (Path)

مسیر ارتباطی ما بین تجهیزات سیستم اعلام حریق.

 

مرکز تکرارکننده (Repeater panel)

تجهیز جهت‌نمایش و یا کنترل وضعیت سیستم اعلام حریق در محل دیگری به‌جز محل نصب مرکز کنترل اعلام حریق موردنیاز باشد.

 

مرکز نقشه (Mimic panel)

تجهیز با قابلیت نمایش آشکارسازهای حریق و مناطق تشخیص حریق و حالت کاری آنها بر روی نقشه معماری ساختمان.

 

منبع تغذیه (Power supply)

تجهیزات تأمین انرژی الکتریکی موردنیاز سیستم اعلام حریق

 

منبع تغذیه اصلی جهت کارکرد عادی سیستم (Normal power supply)

این نوع منبع تغذیه معمولاً با استفاده از برق شبکه شهری و یا ژنراتورهای تأمین برق دائم، برق موردنیاز سیستم اعلام حریق را تأمین می‌نماید.

 

منبع تغذیه جهت کارکرد اضطراری (Emergency power supply)

این نوع منبع تغذیه با استفاده از باطری و یا ژنراتورهای تأمین برق اضطراری و باطری، برق موردنیاز سیستم اعلام حریق در مواقع قطع منبع تغذیه اصلی را تأمین می‌نماید.

 

مدار حلقوی (Loop circuit)

مدارهای سیستم اعلام حریق به‌صورت رفت‌وبرگشت به مرکز کنترل را مدارهای حلقوی می‌نامیم.

 

مدارهای خطی (Line circuits)

مدارهای سیستم اعلام حریق که تنها از یک سمت به مرکز کنترل یا درگاه‌های ارتباطی متصل می‌باشد.

 

مرکز کنترل اعلام حریق (Fire alarm control panel)

تجهیز با کاربرد کنترل، دریافت و ارسال اطلاعات و فرامین مربوط به آشکارسازها و هشدارهای حریق و اجرای سناریوی علت و معلول

در شرایط حریق می‌باشد.

 

مرکز دریافت هشدار (Central alarm station)

به مراکز بالادستی دریافت سیگنال مرتبط با مراکز کنترل اعلام حریق که به طور دائم اطلاعات مربوط به وضعیت سیستم را می‌توان از آنجا مشاهده و کنترل نمود.

 

منطقه حریق (Fire zone – Fire compartment)

هر بخش از ساختمان که به‌وسیله مصالح ساختمانی دارای مقاومت مشخص در مقابل حریق از سایر بخش‌ها جداسازی شده باشد.

 

منطقه تشخیص حریق (Detection zone)

آشکارسازهای حریق مربوط به بخشی از ساختمان که به‌صورت فرضی از قسمت‌های دیگر جدا شده است.

توضیح: تقسیم‌بندی آشکارسازهای ساختمان به مناطق تشخیص حریق مختلف باتوجه‌به محدودیت‌های ذکر شده در آیین‌نامه و باهدف ایجاد امکان اجرای سناریوی علت و معلول انجام می‌گیرد.

 

منطقه هشدار حریق (Alarm zone)

منطقه فرضی از ساختمان که هشدار حریق در آن به‌صورت جداگانه و مستقل از بقیه ساختمان قابل فعال‌سازی می‌باشد.

توضیح: تقسیم‌بندی تجهیزات هشدار ساختمان به مناطق هشدار مستقل به دلیل اعمال محدودیت‌های ذکر شده در ضوابط و ایجاد امکان اجرای سناریوی علت و معلول و تخلیه انجام می‌گیرد.

 

مسافت پیمایش (Travel distance)

مسافت طی شده توسط افراد از محل حضور تا نزدیک‌ترین شستی دستی، مسافت پیمایش می‌باشد.

 

مسافت جستجو (Search distance)

مسافت طی شده توسط افراد از ابتدای منطقه تشخیص حریق تا دورترین آشکارساز موجود در همان منطقه، مسافت جستجو می‌باشد.

 

هشدار حریق کاذب (False alarm)

تحریک آشکارسازها به‌وسیله عواملی شبیه اثرات فیزیکی حریق نظیر بخار، گرمای حاصل از منابع گرمایی، غبار، خرابی تجهیزات، …

 

هشدار حریق مرحله‌ای (Phased fire alarm)

هشدار حریق در بیش از یک مرحله.

توضیح: به‌عنوان‌مثال اعلام حریق دومرحله‌ای شامل اعلام‌خطر در منطقه حریق و سپس آلارم تخلیه عمومی به‌صورت سه‌مرحله‌ای، شامل هشدار برای کاربر سیستم، اعلام‌خطر در منطقه حریق و نهایتاً هشدار تخلیه عمومی.

 

هشدار صوتی (Audible alarm)

هشدار حریق توسط تجهیزات تولید صوت نظیر آژیر، زنگ اطلاق می‌گردد.

 

هشدار نوری (Visual alarm)

هشدار حریق توسط تجهیزات تولید نور نظیر چراغ چشمک‌زن.

 

هشدار گفتاری (Voice alarm)

هشدار حریق به‌وسیله پخش پیام‌های اخطاری و راهنمای ضبط شده یا به‌صورت زنده توسط تجهیزاتی نظیر بلندگو در ساختمان.

 

هشدار عمومی (Public mode)

سیستم‌های اعلام حریق که در آن هشدار حریق برای عموم افراد حاضر در ساختمان یا منطقه حریق فعال می‌گردد.

 

هشدار خصوصی (Private mode)

سیستم‌های اعلام حریق که در آن هشدار حریق برای افراد حاضر در محل خاص نظیر اتاق کنترل، مرکز آتش‌نشانی و نگهبانی ساختمان فعال می‌گردد.

 

مستندسازی

۱ . کلیات

منظور از مستندسازی، جمع‌آوری و حفظ کلیه اطلاعات پروژه شامل محاسبات و نقشه‌های طراحی شده، اخذ تاییدیه آتش نشانی ، مستندات راه‌اندازی، تست، تحویل و سرویس‌ و نگهداری سیستم‌های اعلام حریق به شرح ذیل می‌باشد:

– دیاگرام تک‌خطی شامل تمامی قطعات اصلی و فرعی و ارتباطات ما بین آنها، منطقه‌بندی آشکارسازها و هشدارها، کدبندی قطعات برای سیستم‌های آدرس‌پذیر می‌باشد.

– نقشه اعلام حریق تمامی طبقات، شامل جانمایی تجهیزات، مشخصات مدارها و مسیرها، تعداد هادی الکتریکی و نوع عایق و تعداد کابل‌ها در هر مسیر، سایز لوله عبوری کابل.

– جدول سناریوی علت و معلول برای ساده‌ترین سیستم‌ها تا پیچیده‌ترین آنها موردنیاز است و در راستای سهولت در تهیه آن نمونه‌هایی از جداول خام و مثال‌های عملی در انتهای ضوابط ارائه شده است.

– تهیه و ارائه جدول محاسبات باطری پشتیبان موردنیاز جهت تأمین برق اضطراری سیستم اعلام حریق

– تهیه و ارائه اطلاعات مربوط به جزئیات نصب تجهیزات از جمله ارتفاع نصب، روش صحیح ورود و خروج کابل، روش نصب بر روی سطوح مختلف و مواردی ازاین‌قبیل.

– محاسبات شدت هشدار صوتی و نوری و ارائه نتایج آن بر روی نقشه جداگانه.

– تهیه چک‌لیست گارانتی و گواهی اصالت سیستم اعلام حریق طبق فرم‌های ارائه شده پیوست.

– ضروری است کلیه نقشه‌های ارائه شده دارای اطلاعات به شرح زیر باشد.

۱ . نام مالک ساختمان، شماره پرونده و آدرس ساختمان

۲ . استاندارد طراحی

۳ . نوع کاربری طبق مبحث سوم مقررات ملی ساختمان

۴ . نوع سیستم اعلام حریق

۵ . ذکر مقیاس صحیح و منطبق بر سایز نقشه چاپ شده به‌صورت عددی و گرافیکی

۶ . تعیین جهت شمال جغرافیایی ساختمان

۷ . نام عوامل دخیل در پروسه طراحی

۸ . تاریخ تهیه اولیه طرح و شماره و تاریخ ویرایش در صورت انجام ویرایش

۹. شماره نقشه و ذکر تعداد کل نقشه‌ها

۱۰. جدول علائم اختصاری مورداستفاده در طرح طبق استاندارد NFPA170

۱۱. شرح نقشه نظیر شماره طبقه یا رایزر و همچنین کاربری هر یک فضاها

۱۲. کد ارتفاع نقشه

۱۳. محل رایزر مسیرهای اصلی

۱۴. محل قرارگیری مرکز کنترل و تکرارکننده‌ها در صورت وجود

۱۵. تعداد و مشخصات مسیرها و مداراهای ارتباطی

 

۲. مستندات اولیه

مستندات موردنیاز جهت بررسی و اعلام نظر سازمان آتش‌نشانی در خصوص طرح به شرح زیر توسط طراح و قبل از اجرای سیستم تهیه و ارائه می‌گردد.

• دیاگرام تک‌خطی
• نقشه طبقات
• جدول سناریوی علت و معلول
• محاسبات ظرفیت باطری سیستم برق ثانویه
• جزئیات عمومی نصب تجهیزات
• نقشه محاسبات صدای هشدارهای صوتی و نوری
• محاسبات نشانگر صحت عملکرد مسیرها به لحاظ ولتاژ، جریان و سطح مقطع کابل‌ها

 

۳. مستندات نهایی

مستندات نهایی موردنیاز جهت تست و تأیید نهایی طرح:

• در صورت وجود تغییرات معماری منجر به تغییر سیستم اعلام حریق نسبت به طرح اولیه. ضروری است مستندات اولیه بر اساس طرح نهایی اصلاح و به‌عنوان مستندات و نقشه‌های چون ساخت جهت اخذ تأییدیه ارائه گردد.
• ارائه چک‌لیست گارانتی دو‌ساله سیستم نصب شده و گواهی اصالت و ضمانت دو‌ساله و خدمات پس از فروش ۱۰ساله تمامی تجهیزات، از تاریخ راه‌اندازی و تست سیستم، مهر و امضا شده توسط نمایندگی مجاز تجهیزات اعلام حریق لیست شده توسط سازمان آتش‌نشانی و خدمات ایمنی تهران، طراح و شرکت مجری مجاز و بهره‌بردار.
• ارائه صورت‌جلسه آموزش کامل کاربری سیستم به بهره‌بردار.
• تعبیه محل مناسب در پروژه جهت نگهداری از یک نسخه مستندات و نقشه نهایی سیستم اعلام حریق، دستورالعمل استفاده از سیستم به زبان فارسی و چک‌لیست‌ها.
• نصب راهنمای کوتاه استفاده از سیستم در محل مرکز کنترل.
• ارائه یک نسخه از نرم‌افزار برنامه‌ریزی مرکز کنترل اعلام حریق و کلیه عناصر و تجهیزاتی که نیاز به برنامه‌ریزی دارند.

 

۴. مستندات دوره بهره‌برداری

– تکمیل چک‌لیست‌های تست و سرویس دوره‌ای و تأیید توسط سرویس‌دهنده و بهره‌بردار و قراردادن یک نسخه در محل نگهداری اسناد سیستم در محل پروژه (رجوع به فصل ۱۱)

– به دلیل احتمال عدم امکان دسترسی به سوابق سیستم‌هایی که درگذشته نصب شده‌اند، مستندات مورد درخواست شامل فعالیت‌هایی است که بعد از اجرایی‌شدن این ضوابط (تعمیرات، سرویس و نگهداری) بر روی آنها انجام شده است. بدیهی است در صورت توسعه سیستم‌های قدیمی، تمامی مستندات برای بخش‌های جدید موردنیاز است.

توضیح: در خصوص دوره بهره‌برداری و چک‌لیست‌های موردنیاز آن، در بخش ۱۱ توضیحات تکمیلی ارائه گردیده است.

 

۵. علائم اختصاری

به‌عنوان مرجع علائم NFPA در راستای ایجاد یکپارچگی و هماهنگی حداکثری در علائم مورداستفاده در طراحی، استاندارد ۱۷۰ اختصاری در طراحی سیستم‌های اعلام حریق مورد تأیید می‌باشد و لذا کلیه علائم اختصاری به‌کاررفته در طرح‌های ارسالی به سازمان آتش‌نشانی طبق استاندارد ذکر شده، قابل‌بررسی می‌باشد.

به‌منظور سهولت در کار، جدول علائم پرکاربرد به شرح زیر در دسترس می‌باشد.

 

 

تصرفات و الزامات

۱ . تصرفات

گروه‌بندی تصرفات طبق مبحث سوم مقررات ملی ساختمان، به شرح زیر مبنای این بخش می‌باشد.

 

 

تصرفات مختلط برای ساختمان‌ها دارای ترکیبی از چند کاربری، سیستم اعلام حریق کل ساختمان طبق بالاترین سطح سیستم اعلام حریق هر یک کاربری‌های مستقل انتخاب گردد، مگر کاربری‌ها از یکدیگر کاملاً جدا باشند.

 

۲. الزامات

تجهیز ساختمان‌ها به سیستم اعلام حریق بر اساس جدول زیر انجام گردد:

 

 

(الف) تصرفات آموزشی با مساحت ۹۳ مترمربع و کمتر، دارای یک کلاس و بافاصله بیش از ۹٫۲ متر از ساختمان‌های مجاور، نیازی به سیستم اعلام حریق ندارد.

(ب) جهت بخش‌ها و کاربری‌هایی که حاوی مواد غیر قابل سوختن می‌باشد، اعلام حریق دستی در نظر گرفته شود.

(پ) جهت بخش‌های مورداستفاده جهت انبارش کالاهای غیر قابل سوختن (سنگ، مصالح بنایی غیر سوختن و …) اعلام حریق دستی در نظر گرفته شود.

– در صورت وجود سیستم مدیریت دود، سیستم اعلام حریق با قابلیت فعال‌سازی سیستم مدیریت دود می‌تواند در نظر گرفته شود.

× غیرمجاز    مجاز√

 

الزامات تکمیلی:

۱. الزامات ذکر شده در جدول، بنا به نظر سازمان آتش‌نشانی برای یک ساختمان خاص قابل‌تغییر می‌باشد.

۲. جهت اطمینان از انتخاب صحیح نوع سیستم موردنیاز هر یک از تصرفات، ضروری است مشخصات ساختمان با تمامی ردیف‌های جدول مطابقت داده شود.

۳. به‌کارگیری سیستم اعلام حریق متعارف، برای پروژه‌هایی با بیش از دوازده منطقه اعلام حریق، مجاز نمی‌باشد.

۴. جهت ساختمان‌های بیش از ۳۰ متر ارتفاع از تراز زمین و یا بیش از ۱۰۰۰۰ مترمربع زیربنا، استفاده از سیستم‌های اعلام حریق آدرس‌پذیر آنالوگ و تمامی تجهیزات دارای ایزولاتور داخلی ضروری می‌باشد.

۵. درنظرگرفتن سیستم اعلام حریق آدرس‌پذیر و تمامی قطعات دارای ایزولاتور داخلی برای ساختمان‌های گروه یک و دو ذکر شده در مبحث ۲۱ مقررات ملی ساختمان (پدافند غیرعامل) الزامی می‌باشد.

۶. در سیستم اعلام حریق آدرس‌پذیر تعداد عناصر هر لوپ از ۲۵۶ قطعه (Device) تجاوز ننماید.

 

۳. صلاحیت‌ها

۱-۳ فقط افراد حقیقی و حقوقی دارای مجوز طراحی از سازمان آتش‌نشانی، مجاز به طراحی سیستم اعلام حریق هستند.

۲-۳ فقط افراد حقیقی و حقوقی دارای مجوز از سازمان آتش‌نشانی، مجاز به نصب و راه‌اندازی، سیستم اعلام حریق هستند.

۳-۳ فقط افراد حقیقی و حقوقی دارای مجوز از سازمان آتش‌نشانی، مجاز به تعمیرات و نگهداری سیستم اعلام حریق هستند.

۴-۳  تهیه تجهیزات در تمامی مراحل تنها از نمایندگی‌های مجاز و مورد تأیید سازمان آتش‌نشانی، یا سایر مراکز مورد تأیید نمایندگی‌های مجاز مورد تأیید سازمان آتش‌نشانی امکان‌پذیر می‌باشد.

 

۴. تجهیزات مجاز

۱-۴ ضروری است مدل، کد تأییدیه آزمایشگاه و کمپانی سازنده بر روی تمامی تجهیزات ثبت شده باشد.

۲-۴ دارای نمایندگی مجاز ثبت شده در لیست سازمان آتش‌نشانی باشد.

۳-۴ استفاده از تجهیزات اعلام حریق اصلی لیست شده توسط سازمان آتش‌نشانی، تماماً از یک برند الزامی می‌باشد.

۴-۴ استفاده از تجهیزات اصلی سیستم اعلام حریق از برندی به‌جز برند اصلی سیستم اعلام حریق ساختمان منوط به ارائه گواهی تطابق عملکرد تجهیزات و مرکز کنترل از آزمایشگاه تست معتبر و مورد تأیید سازمان آتش‌نشانی می‌باشد.

توضیح: در خصوص تجهیزات خاص نظیر آشکارسازهای شعله، نمونه‌بردار هوا، دودی خطی، حرارتی خطی و نظایر آن با نامه تطابق رسمی قابل استعلام از سازنده مورد قبول و مسئولیت صحت عملکرد سیستم بر عهده سازنده و نمایندگی مجاز آن می‌باشد.

۵-۴  تعهد ارائه دو سال گارانتی از زمان مهر و امضای گواهی اصالت تمامی تجهیزات و خدمات سیستم اعلام حریق اعم از اصلی و فرعی توسط نمایندگی تجهیزات الزامی می‌باشد.

۶-۴  تعهد ارائه ۱۰ سال خدمات تأمین قطعات یدکی از زمان مهر و امضای گواهی اصالت برای تمامی تجهیزات اعم از اصلی و فرعی الزامی می‌باشد.